Hakkında

Açık Erişim Nedir?

Açık erişim genellikle yüksek abonelik ücretlerinden kaynaklanan bilimsel çıktılara sınırlı erişim sorununu irdeler. Okuyucunun bilimsel bilgiye (makaleler, kitaplar, araştırma verileri) ücretsiz erişimini ve bu bilgilerin lisanslanarak araştırmacılar, sanayi ve vatandaşlar tarafından daha çok kullanılmasını sağlayan uygulamadır.

Budapeşte Açık Erişim Girişimi’nin (BOAI) ve Açık Erişim Berlin Bildirgesi’nin (Ekim 2003) açık erişim tanımları önemlidir.

BOAI’nin tanımına göre açık erişim, “bilimsel literatürün internet aracılığıyla finansal, yasal ve teknik bariyerler olmaksızın, erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, tam metne bağlantı verilebilir, dizinlenebilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir olması”’dır.

Açık Erişim Nasıl Sağlanır?

Kendi kendine arşivleme (Yeşil yol): Yazar hakemli yayınının elektronik bir kopyasını kurumsal bir arşivde ya da konu arşivinde arşivler. Bundan sonra bu yayına herkes ücretsiz erişebilir.

Bir arşiv, kurumun bilimsel çıktılarını yönetme, koruma ve sergileme olanağı sağlar. Bir kurumun araştırma bilgi sisteminde ve değerlendirme sürecinde arşiv değerli bir araçtır ve bilimsel topluluk için katma değerli hizmetler sunar.

Açık erişim yayıncılık (Altın yol): Yazarlar bilimsel eserlerini açık erişim dergilerde ya da monografi dizilerinde yayımlar. Bu yayınlara Internet’e bağlı son kullanıcılar ücretsiz olarak erişebilirler. Telif hakkı genellikle yazarlarındır. Açık erişim yayınlar ücret ödenerek erişilen yayınlarla aynı süreçleri izler (örneğin, hakemlik), ama yayınların içeriğine açık erişim sağlar. Bir yayının kalitesiyle bu yayına erişim şekli arasında bir ilişki yoktur.

Niçin Açık Erişim?

Yararları

Bilimsel bilgiye erişimde yasal, ticari ve teknolojik engelleri kaldırmak suretiyle araştırma süreci daha etkili, araştırma sonuçları daha görünür hale gelir. Dahası, açık erişim ikilemeyi önler, bilgiyi ve teknolojik transferi geliştirir ve yeniliği destekler.

Bilimsel iletişim sistemindeki çeşitli paydaşlar bilimsel araştırmalara ve araştırma verilerine açık erişimden yararlanırlar:

Kurumlar ve yazarlar araştırma çıktılarının anında görünürlüğünü sağlarlar ve böylece elde ettikleri sonuçların yayımı ve kullanımı artar. Açık erişim, araştırmaların etkisinin, uluslararası işbirliğinin artmasına yol açar ve yeni fon kaynakları ve fırsatlar yaratır.

Araştırmacılar kütüphaneler aracılığıyla erişemedikleri makaleleri aramak için zaman harcamazlar. Dahası, araştırmacılar yeni bilgi yaratmak için sadece açık araştırma içeriği üzerinde etkin çalışabilen metin ve veri madenleme teknolojilerini kullanarak çoğu kez çeşitli araştırma alanlarındaki makalelerden veri ve bilgi çıkarabilirler.

Fon sağlayan ajanslar, üniversiteler ve araştırma kurumları araştırma sürecinin kalitesini ve saydamlığını, araştırmaya yatırımın getirisini izlerler ve ulusal ve uluslararası düzeyde artan görünürlükten yararlanırlar. Araştırma değerlendirme için değişik ölçevleri (alternative metrics) esas alan yeni modeller de benimseyebilirler.

Kütüphaneler açık erişimin benimsenmesinden potansiyel olarak yararlanırlar. Çünkü açık erişim kütüphanelere kullanıcılarının bilimsel materyallere erişimini artırma olanağı sağlar ve kütüphanelerin geleneksel dergi aboneliklerine harcadıkları miktarı azaltmaya yardımcı olabilir. Açık erişim, becerilere ve altyapıya doğru yatırımla, kütüphanelere açık erişim hizmetleri (arşivleri yönetme ve/veya yayıncılık etkinlikleri) ve yeni bilimsel iletişim yöntemleri danışma hizmetleri sağlayıcıları olarak yeni roller üstlenme olanağı da sunar.

Açık erişimi benimseyen yayıncılar yayınlarının daha fazla teşhir edilmesini sağlarlar, iş modellerinde daha saydam olurlar, yeni fırsatlara daha açık olurlar ve kendi topluluğuna yeni katma değerli hizmetler sunmak üzerinde odaklanırlar.

Yeni ürünler geliştirerek ve üreterek yenilik yapmak ve rekabet güçlerini artırmak için Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ) çığır açan araştırma sonuçlarına anında açık erişimden büyük ölçüde yararlanırlar. Bilimsel çıktılara abonelik esasına dayanan sınırlı erişim KOBİ’lerin yenilik yapmasına engel olur.

Son olarak, saydamlığı genişletilen ve iyileştirilen bilimsel süreç ve bunu izleyen bilgiye erişim 21. yüzyılın çetrefillikleriyle daha başarılı bir biçimde başa çıkabilen, daha bilim okur yazarı vatandaşlara öncülük eder.